გლობალური ვაჭრობის გადანაწილება: ცდილობს თუ არა ევროპა ახალი მსოფლიო სავაჭრო წესრიგის დაწესებას?

ბოლო წლებში მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაციის (WTO) დეგრადაცია და მისი დავების გადაწყვეტის მექანიზმის პარალიზება ნათლად აჩვენებს საერთაშორისო სავაჭრო სისტემის ღრმა კრიზისს. სწორედ ამ ფონზე გაჩნდა ევროკავშირისა და გერმანიის ინიციატივა — ახალი გლობალური სავაჭრო ორგანიზაციის შექმნის თაობაზე, რაც ერთდროულად გამოხატავს როგორც ინსტიტუციურ უკმაყოფილებას, ისე გეოეკონომიკურ სტრატეგიას.

ვაჭრობის გლობალური არბიტრი კრიზისშია

მოქმედი WTO, რომელიც 1995 წლიდან არსებობს, პრაქტიკულად დაკარგა ფუნქციური მნიშვნელობა. ბარაკ ობამას ადმინისტრაციამ პირველი ნაბიჯი გადადგა სააპელაციო ორგანოს დაბლოკვისკენ, რაც მოგვიანებით გაგრძელდა ტრამპისა და ბაიდენის პრეზიდენტობისას. ამ პროცესმა დაასუსტა WTO-ის ის ნაწილი, რომელიც ყველაზე ძლიერად განსაზღვრავდა წესებს — დავების გადაჭრა.

ეს პარალიზება იმ ეტაპამდე მივიდა, რომ ახლა ვერ ხერხდება ისეთ საკითხებზე საბოლოო გადაწყვეტილების მიღება, როგორიცაა Boeing და Airbus-ის სუბსიდირება, ნიკელის ექსპორტი ინდონეზიიდან და ანტიდემპინგური დისპუტები ჩინეთთან.

ევროკავშირი სტრატეგიული ვაკუუმის შევსებას ცდილობს

ამ მოცემულობაში ევროკავშირის ინიციატივა — შექმნას ახალი სავაჭრო პლატფორმა „გახსნილი და წესებზე დაფუძნებული ვაჭრობისთვის“ — მიუთითებს მის სურვილზე დაიკავოს გლობალურ დონეზე წესების შემმუშავებლის პოზიცია. ურსულა ფონ დერ ლაიენისა და ფრიდრიხ მერცის გზავნილი ნათელია: თუ არსებული ინსტიტუტი აღარ ასრულებს თავის როლს, აუცილებელია ახალი მექანიზმის შექმნა.

აქვე ჩნდება მთავარი კითხვა: შეძლებს თუ არა ევროპა მსგავსი ინიციატივის გლობალიზებას აშშ-ისა და ჩინეთის გარეშე?

CPTPP — ევროპისთვის ახალ პარტნიორთა სივრცე?

ევროკავშირის მზარდი დაინტერესება ტრანსწყნარი ოკეანის პარტნიორობის პროგრესულ შეთანხმებასთან (CPTPP) მიანიშნებს გეოეკონომიკური ვექტორის აზიაში გადატანაზე. თუ ევროპა ამ ალიანსში გაწევრიანდება, იგი შექმნის ძლიერ პლატფორმას, რომელიც თითქმის ყველა კონტინენტს მოიცავს — აშშ-ისა და ჩინეთის გარეშე.

ეს გეოეკონომიკური წნეხი შესაძლოა იყოს ევროკავშირის მხრიდან გზავნილი ვაშინგტონისკენ: „თქვენი პროტექციონიზმი მხოლოდ იზოლაციას იწვევს, როცა დანარჩენი მსოფლიო წინ მიდის.“

ჩინეთის არყოფნა — შემთხვევითობა თუ გათვლილი მანევრი?

ევროკავშირი ხაზს უსვამს, რომ ახალი სავაჭრო წესები განსაკუთრებულად მკაცრ პირობებს დაუწესებს სახელმწიფო სუბსიდიებსა და მონოპოლიებს. რაც პირდაპირ წინააღმდეგობაში მოდის ჩინეთის ეკონომიკურ მოდელთან. ამგვარი სტანდარტები ახალ ბლოკში შესვლას ჩინეთისთვის მნიშვნელოვნად ართულებს.

ანალიტიკოსების აზრით, ევროპა ამით ცდილობს შექმნას ერთგვარი „ეკონომიკური შკალა“, სადაც პოლიტიკურად მიუღებელი პრაქტიკების მქონე ქვეყნები გარეთ რჩებიან.

დასკვნა: მსოფლიო ვაჭრობის ეპოქალური გადასხვაფერება?

ევროკავშირის ინიციატივა არ არის მხოლოდ WTO-ს ჩავარდნაზე რეაქცია — ეს არის გლობალური გავლენის გადანაწილების მცდელობა იმ ეპოქაში, როცა ვაჭრობა პოლიტიკური ბერკეტის ფუნქციას იძენს. ევროპის მიზანია გახდეს ახალი წესების არქიტექტორი, იმ პირობებში, როცა ტრადიციული ლიდერები — აშშ და ჩინეთი — ერთმანეთთან კონკურენციაში ისე არიან ჩაფლულნი, რომ გლობალურ თანამშრომლობას გვერდზე სწევენ.

შესაბამისად, კითხვები რჩება:

• შეძლებს თუ არა ევროკავშირი შექმნას რეალური ალტერნატივა WTO-სთვის?

• გააერთიანებს თუ არა ახალი პლატფორმა გლობალურ პარტნიორებს და არა მხოლოდ რეგიონულ მოთამაშეებს?

• და ბოლოს, გადაიქცევა თუ არა ეს ინიციატივა მხოლოდ სიმბოლურ პროტესტად, თუ რეალურ ინსტიტუციურ გარდატეხად გლობალურ ვაჭრობაში?

დრო აჩვენებს, მაგრამ აშკარაა, რომ სტატუს-კვო აღარ მუშაობს — და ვინც შეავსებს ამ ვაკუუმს, ის განსაზღვრავს XXI საუკუნის ვაჭრობის წესებს.